معمولا تصور بر این است كه ما همراه خانواده یا دوستانمان در یك خانه نقلی یا بزرگ و مدرن یا سنتی زندگی می‌كنیم، ولی نور من پیس (كه یك میكروبیولوژیست از دانشگاه كلرادو است) معتقد است كه ما به صورت ناخواسته محیط زندگیمان را با میلیارد‌ها موجود ریز میكروسكوپی به اشتراك گذاشته‌ایم. اما این شركای تحمیلی كجا پنهان شده‌اند؟ اول از همه برویم سراغ یخچال كه قاعدتا باید تمیزترین بخش آشپزخانه مرتب خانه‌تان باشد.

یخچال: یخچال، كمد سرد منزل ماست كه قرار است مواد غذایی ما را تر و تازه نگه دارد و از فساد آنها تا حد ممكن جلوگیری كند، طول عمر مواد غذایی را افزایش دهد و دلنشینی خنك یك لیوان آب سرد را در تابستان داغ برایمان هدیه آورد. اما چه فكری می‌كنید اگر بدانید در كنار ظرف مملو از خوراكی‌ای كه برای فردایتان در یخچال نگه می‌دارید، چند هزارتایی باكتری و میكروب مشغول خرابكاری هستند.

وجود باكتری در یخچال خیلی هم جای تعجب ندارد، زیرا مواد اولیه غذایی و بخصوص سبزیجات تازه كه ما برای تغذیه استفاده می‌كنیم پناهگاهی امن برای باكتری‌ها محسوب می‌شود.

در سال 1387 پژوهشگرانی از دانشگاه ایالتی تنسی، نمونه‌هایی از داخل یخچال‌های خانگی برداشتند و شرایط را برای رشد باكتری‌های احتمالی پنهان شده در آن نمونه‌ها فراهم كردند. بیشتر باكتری‌های پیدا شده از این كلونی رشد یافته باكتری‌هایی بودند كه برای انسان بی‌ضرر تشخیص داده شدند، اما حدود 20 درصد از آنها حاوی كلبسیلا پنمونیه بود كه باعث ایجاد عفونت تنفسی در انسان می‌شود.

این تحقیق همچنان نشان داد اكثر مردم اطلاع درستی از چگونگی استفاده از یخچال‌ها و نظافت آنها نداشته و همچنین نمی‌دانند مواد غذایی گوناگون را چگونه باید در یخچال نگهداری كرد.

برای مثال بسیاری از مصرف‌كنندگان اطلاعی نداشتند كه پوشش مواد غذایی بسته‌بندی شده در بیشتر موارد حاوی آلودگی‌های زیادی است كه با یك شستشوی ساده با آب ولرم می‌توان آن را رفع كرد یا این‌كه سبزیجات تازه را باید در بسته‌بندی‌های محكم و در جایی ثابت در یخچال نگهداری كرد. با این همه نباید فراموش كرد كه میلیون‌ها نوع از این باكتری‌های پنهان شده در یخچال شما برای انسان بی‌خطرند و بشر نیز در مقابل آنها بی‌دفاع نیست. ما در بدنمان از سیستم دفاعی بسیار قدرتمندی برخورداریم كه در مقابل خیلی از باكتری‌ها، ویروس‌ها و میكروب‌ها مقاومت می‌كند.

امیدواریم كه غذای لذیذی پخته باشید و از شام خوشمزه خود كنار خانواده لذت كافی برده باشید. اصلا هم به آن باكتری بد شكل داخل یخچال خود فكر نكنید، چون تقریبا همه آنها در قابلمه شما و بر اثر حرارت، دارفانی را وداع گفته‌اند. غذا نوش جان! اما حالا نوبت چه كسی است كه ظرف‌ها را بشوید. نوبت هر كه بود باید حتما قبل از حركت به سمت ظرفشویی، بخش بعدی مقاله ما را مطالعه كند.

ظرفشویی: گرمای مناسب، كمی رطوبت و تاریكی، حالا ما یك بهشت درست و حسابی داریم برای باكتری‌ها و میكروب‌هایی كه توانسته‌اند در درزها و گوشه‌های خارج از دسترس شما پنهان شوند. خب چه جایی بهتر از ماشین ظرفشویی. وقتی تحقیقات و نمونه‌برداری‌ها تنوع فراوان میكروب‌ها و باكتری‌هایی را كه در ماشین‌های ظرفشویی یا حتی لگن‌های سنتی (سینك) ظرفشویی آشپزخانه پنهان شده بودند را نشان داد، عملا می‌شد چهره در هم رفته دانشمندان را بخوبی مشاهده كرد؛ باكتری‌هایی كه به مرور زمان و طی نسل‌های متمادی كه برای آنها تنها چند ماه طول می‌كشد در برابر حرارت زیاد و محیط اسیدی و مملو از مواد شوینده مقاوم شده و ساختار ژنتیكی خود را برای زندگی در این بهشت آماده كرده بودند.

تكنیك‌های جدید نمونه‌برداری به محققان این امكان را داده است كه بهتر از قبل به شناسایی موجودات ریز و میكروسكوپی محیط زندگیمان مثل قارچ‌ها، باكتری‌ها، میكروب‌ها و حتی موجودات تك سلولی زشت دیگری بپردازند. حال و با دسترسی به این فناوری دانشمندان سعی دارند موارد خطرناكی را كه در مكان‌هایی به دور از انتظار رشد دارند، شناسایی كنند.

نكته: بخش بسیار بزرگی از باكتری‌ها و میكروب‌ها برای زندگی ما ضروری هستند. تنها درصد بسیار اندكی از تمام همخانه‌های ناخواسته ما باعث بروز بیماری آن هم نزد گروهی كه سیستم دفاعی ضعیفی دارند خواهد شد.

دانشمندان اعلام كردند كه موارد نادری از قارچ‌ها در قسمت‌های پلاستیكی و داخلی ماشین ظرفشویی یافت شده‌اند كه بعضی از آنها برای انسان بیماریزا هستند. آنها از 189 ماشین ظرفشویی در چند نقطه جهان نمونه‌برداری كردند و به این نتیجه رسیدند كه در 62درصد از آنها قارچ رشد كرده است. از میان آنها تنها نیمی از موارد شامل اگزوفیلادرماتیت و اگزوفیلا فائوموریفورمیس بودند كه 2 مورد از تك‌یاختگانی هستند كه باعث عفونت‌های سیستمیك و كلونیزه شدن شش‌های افراد با شرایطی شبیه سیستیك فایبروزیز می‌شوند.

خوب می‌دانم كه اسامی گیج‌كننده‌ای دارند اما سرگروه این پژوهش‌ها خیلی ساده توضیح داده كه قبلا تصور می‌شده شرایط محیطی ماشین ظرفشویی برای موجودات ریز و میكروسكوپی غیرقابل تحمل است، چون با شوینده‌های قوی، فشار آب با دمای بیش از 85 درجه سانتی‌گراد و مرحله خشك كردن با هوای خشك و داغ مواجهند. او در تحقیق‌هایش روی ماشین ظرفشویی، تك سلولی‌هایی را یافت كه در طبیعت نادرند ولی با شرایط سخت مانند ماشین ظرفشویی سازگارند. این یعنی ما با موجودات ریز تغییر ژنتیكی داده شده‌ای درست مشابه فیلم‌های علمی - تخیلی روبه‌رو هستیم.

همچنین آزمایشاتی روی قارچ‌هایی كه ماشین‌های ظرفشویی ما را به عنوان خانه انتخاب كرده‌اند انجام گرفت. قارچ‌ها در مقابل محدوده‌های دمایی وسیع، شرایط نمكی و تغییرات محیط اسیدی و بازی خیلی مقاومند. خبر بد این‌كه با وجود این همه تحقیقات، هنوز هیچ راهكاری برای جلوگیری از رشد آنها نداریم. اما خبر خوب این‌كه تاكنون هیچ‌گونه گزارشی از عفونت ناشی از ماشین ظرفشویی دریافت نشده است.

با وجود این دانشمندان همچنان تحقیقات بیشتری انجام می‌دهند و تلاش دارند این همخانه‌های نامطلوب را بیشتر شناسایی كنند چون بخصوص قارچ می‌تواند برای اطفال، سالمندان و افراد با سیستم ایمنی تضعیف شده در اثر بیماری یا مصرف داروهای خاص، خطرناك باشد. خوب مطمئن هستم كه از شنیدن این همه خبر ناگوار و تجسم آن همه موجودات ریز غیرقابل دیدن در هر لقمه‌ای كه فرو برده‌اید یا هر ظرفی كه برای غذا خوردن استفاده كرده‌اید، عرق سرد بر بدنتان نشسته و احساس نامطلوب كثیف بودن وحشتناكی سراغتان آمده است. بگذارید دوشی بگیریم و تازگی و تمیزی را حداقل به بدن خودمان هدیه دهیم. برویم حمام!

دوش: یادتان نرفته كه بهشت باكتری‌ها چگونه بود؟ گرما، رطوبت و تاریكی نسبی. خب به حمام خوش آمدید. مگر غیر از این است كه اكثر حمام‌های ما دقیقا دارای چنین شرایطی هستند؟ نورمن پیس و همكارانش در سال 1383 خورشیدی از حمام‌های 4 خانه نمونه‌برداری كرده و موجودات ریز آن را كشت داده و بعدا آنها را از نظر ژنتیكی آنالیز كردند، او درست در زیر پای شما جایی كه زیر دوش آب می‌ایستید شهری بزرگ و پر جمعیت از نژادها و انواع گوناگون باكتری‌هایی را یافت كه در آرامش و امنیت و صلح و دوستی در كنار یكدیگر زندگی می‌كردند. اگرچه بسیاری از آنها بی‌ضرر بودند اما حتی تصور ایستادن روی شهر میكروب‌ها و باكتری‌های بی‌ضرر نیز به اندازه كافی چندش‌آور است. خب اگر به اندازه كافی هیجان زده نشده‌اید نگاهی به بخش بعدی تحقیقات آنها بیندازید.

در سال 87 این دانشمند كه در حال دوش گرفتن بود توجهش به بالای سرش و به كلاهك دوش جلب شد. مكانی كه نه تنها در آن بخار و گرما وجود دارد بلكه كاملا تاریك هم است. یك بهشت واقعی برای باكتری‌ها. او از كلاهك دوش چند منزل نمونه‌برداری كرد و در 20درصد از آنها مایكوباكتریوم اویوم كه عاملی است كه در افراد با ضعف سیستم ایمنی، ایجاد بیماری می‌كند را یافت. اما این تمام ماجرا نبود. او سپس مقادیر ناچیزی از عوامل شایع عفونت‌زا مانند استافیلو كوكوس و لژیونلا را نیز در چند كلاهك دوش دیگر پیدا كرد. عوامل میكروبی از این دست از آب شهری نشأت گرفته و در شرایط مناسب داخل كلاهك دوش تكثیر می‌یابند.

او می‌گوید دلیل نگرانی این است كه این باكتری‌ها، میكروب‌ها و قارچ‌ها می‌توانند همراه آب اسپری شده از كلاهك دوش در هوا پخش شده و به مجاری سیستم تنفسی و از آنجا به بدن راه یابند. فرضیه این است كه علت افزایش رشد عفونت‌های باكتریایی در دنیای امروزی، دوش گرفتن به روش‌های سنتی است. با وجود این او می‌گوید كه هنوز اطلاع كافی برای اثبات این فرضیه وجود ندارد.

به نظر او باكتری‌های موجود در دوش زیاد نگران‌كننده نیستند، ما می‌توانیم با تمیز كردن كلاهك دوش یا تعویض مكرر پرده حمام یا نصب سر دوشی كه ذرات ریز قابل استنشاق ایجاد نكند، از عواقب آن جلوگیری كنیم. با این حال افرادی با سیستم ایمنی كارآمد و قوی با خطر زیادی روبه‌رو نیستند و نباید نگران این همخانه‌های ریز باشند.

در انتها باید خبرهای خوشی را نیز چاشنی این مقاله ترسناك كنیم. بخش بسیار بزرگی از باكتری‌ها و میكروب‌ها برای زندگی ما ضروری هستند. اصلا این‌طور هم نیست كه این موجودات میكروسكوپی تنها موجبات بیماری یا كثیفی را فراهم آورند. تنها درصد بسیار اندكی از تمام همخانه‌های ناخواسته ما باعث بروز بیماری، آن هم نزد گروهی كه سیستم دفاعی ضعیفی دارند خواهد شد.

خلاصه هر چه نباشد بدن ما هم برای خودش یك ارتش منظم و قوی دارد كه حریف این كوتوله‌های زشت است. پس آسوده به زندگیتان ادامه دهید ولی فقط یك كمی تمیزتر از گذشته ...

منبع : روزنامه جام جم (بهروز یزدان‌پناه)